Józef Duda, "Etos sarmaty a polskie tradycje gospodarcze". Wyd. II

Sarmackość wyrosła z polskich tradycji i potrzeba duchowych, które przyjmowały także inne narody zamieszkujące Rzeczpospolitą Obojga Narodów, a równocześnie polonizacja narodów Rzeczpospolitej oznaczała dla nich przyjmowanie cywilizacji europejskiej. Rzeczpospolita była wówczas azylem dla heretyków i rajem dla Żydów, Ormian i innych. Stała się schronieniem dla moskiewskich starowierców prześladowanych przez cerkiew i cara. Jan III Sobieski wydal dla nich nawet specjalny przywilej. Mimo iż Rzeczpospolita stawała się oblężoną twierdzą atakowaną ze Wschodu, południa i północy, nigdy naprawdę nie zamknęła swych bram dla pragnących szukać tu schronienia. Mimo historycznych i cywilizacyjnych związków z Zachodem, Sarmaci nie znajdowali szczególnego zrozumienia, a raczej niechęć i krytykę u tamtejszych twórców, na co zresztą odpowiadali piórem swych pisarzy. Cały czas toczyła się też gra dyplomatyczna z Zachodem, ale Rzeczpospolita nie zawsze była w niej traktowana jak równy partner. Dotyczy to szczególnie wyjątkowo protekcjonalnej dyplomacji wersalskiej. Ale także innych krajów o systemach absolutystycznych. Wyjątkiem była tu dyplomacja papieska, okresowo austriacka, zwłaszcza wówczas, gdy widziała w Rzeczpospolitej potężnego koalicjanta.